Deel 11 van deze straatnamenreeks begint met een kort vervolg op het vorige deel. Daarna drie nieuwe straten: Sterrestraat, Synogogestraat en Vismarkt. Will Dijkstra had wederom veel te vertellen. Ik zocht er enkele oude foto’s bij. Er is veel meer vindbaar op de website van het Streekarchief Langstraat Heusden Altena (www.salha.nl). Ik nodig je dan ook van harte uit daar eens te gaan ‘struinen’.

Omdat ik een foto tegenkwam van de inmiddels verdwenen Sint Jorisstraat, deed ik in het vorige deel een oproep. Ik heb er ook verschillende oude(re) Heusdenaren naar gevraagd. En er is een antwoord! De Sint Jorisstraat heet al enige decennia Roomsche Kerkstraat. Voor zover ik heb begrepen, is de naam veranderd op het moment dat de aanleunwoningen bij Huis Sint Antonius werden gebouwd (begin jaren 1980). Zouden de namen van twee heiligen zo dicht bij elkaar te verwarrend zijn geweest?

Sterrestraat
Deze verbinding tussen de Wittebroodstraat en de Oudheusdensestraat ontstond na 1589 als gevolg van de werkzaamheden aan de wallen en grachten. De middeleeuwse muren, poorten en torens voldeden niet meer en vooral door de strijd tegen de Spanjaarden kwam geld beschikbaar om Heusden naar de eisen van de tijd te omwallen als bescherming tegen het steeds woester en nauwkeuriger gebruik van musketten en kanonnen. Door de uitbreiding ontstond binnen de stadswallen de 'nieuwstad'. Daar was meer ruimte voor het houden van vee, het verbouwen van gewassen en de bouw van woonhuizen. De brug over de Demer draagt op de sluitsteen het jaartal 1783.

Nu werd er in het gebied, buiten de gracht en muren al volop gewoond en gewerkt in de voorstad. Op de kaart van Jacob van Deventer (omstreeks 1555) staan twee voorsteden getekend. Eentje op de Dam aan de Maas en eentje waar nu ongeveer de Sterrestraat is gelegen. Wonen en werken in zo'n voorstad was natuurlijk minder aantrekkelijk omdat in tijden van oorlogsgeweld de gebouwen in de voorsteden meestal van stadswege werden afgebroken om zo een vrij schootsveld te krijgen.

Een in de historie van Heusden beroemde kasteelbewaarder (kastelein), Willem van Kroonenburg, Ridder en Heer van Vlijmen en Engelen, stichtte in 1397 in de voorstad bij de (latere) Sterrestraat een Oude-Mannenhuis dat later in de vesting is voortgezet. In dezelfde buurt stond een 'Melaatshuis'.

De hele strook tussen Demer en vestingwallen is tot in de twintigste eeuw onbebouwd gebleven op een uitzondering na. Als verlengstuk van de Wittebroodstraat en als belangrijke verbinding naar de Oudheusdense Poort (die pas in 1622 op de huidige plaats kwam te liggen) bouwde men huizen ten westen van de Sterrestraat. Dat is aan de gevelwanden nog goed te zien. Vergelijk de gevels maar eens. Overigens eiste de oorlog ook een zware tol in deze straat zoals op bijgevoegde foto nog goed te zien is. Het vermoeden is dat de Sterrestraat haar naam dankt aan vroegere tapperij of herberg.

Synagogestraat
Te vinden als straatje tussen de Ridderstraat en de Breestraat. Dankzij de restauratie is het weer mogelijk om door smalle steegjes de binnenkant van de stad te verkennen. Ook vroeger hadden de bewoners achter de deftige gevels van hun woningen behoefte aan een achterom. Zo is het mogelijk om fraaie ontdekkingen te doen tussen de Wijksestraat en de Ridderstraat, de Ridderstraat en de Breestraat, de Breestraat en de Kerkstraat, de Kerkstraat en de Catharinastraat en de Catharinastraat en de Putterstraat. Een andere herstelde steeg verkort de wandeling van de Botermarkt naar de Vismarkt. Ook tussen de Pelsestraat en de Gasthuisstraat lokt de stilte van de tuinen om u heen. Aan het einde van de Putterstraat kunt u naar de Demer komen via de prachtige tuinhet Gouverneurshuis en terugkeren via het Weessteegje (waarover meer in een volgend deel).

De synagoge in Heusden werd gesticht in de Breestraat in 1870 naast het eeuwenoude Stadhuis. De Synagogestraat bevindt zich dus tegenover de plaats waar dit Godshuis stond. De synagoge ging verloren in november 1944 toen het Stadhuis werd opgeblazen en 134 Heusdenaren de dood vonden. L. de Munck, auteur van het boek 'Heusden, kroniek van een stadje' (uitgeverij Veerman Heusden 1970) schrijft dat er in 1913 13 mannen en 11 vrouwen in de vesting Israëlisch lid waren. De synagoge raakte in de twintiger jaren in onbruik door gebrek aan voldoende praktiserende leden. Als bijzonderheid vermeldt De Munck dat de Joodse begraafplaats langs de weg naar Heesbeen in 1865 gesticht werd. Daar ligt overigens familie ligt van de atoomfysicus Oppenheimer die meewerkte aan de ontwikkeling van de eerste Amerikaanse atoomwapens. 

(Er zijn geen goede, oude foto’s van de Synagogestraat beschikbaar. Daarom heb ik een foto van de Breestraat met synagoge toegevoegd. Daarop is te zien dat de synagoge niet het buurpand van het stadhuis was. Het oude stadhuis stond immers op het voorplein van het huidige stadhuis.)

Vismarkt
Het zal bezoekers niet ontgaan dat de Vismarkt een stuk hoger ligt dan de omliggende stra- ten. Via de Molenstraat en de Nieuwstraat moet een behoorlijke helling (voor Nederlandse begrippen) genomen worden. De Engstraat loopt veel geleidelijker af richting Botermarkt. Het hoogteverschil verraadt natuurlijk dat men water nadert. Heusden is rond 1200 ontstaan bij een waterburcht. Ten noorden van de nederzetting stroomde de rivier van oost naar west, ter hoogte van het latere Heusden een lus vormend naar het zuiden. Onder aan die lus legde men een kasteel met tol. De plaats van de burcht, een der eerste zo niet de oudste (!) in z'n soort in de Lage Landen, was zeer strategisch bepaald in een moerassig gebied pal ten noorden van de Oude Maas. De natuur hielp zo een handje mee om het vege lijf te behouden in tijden van onrust.

Dankzij opgravingen weten we dat ook de eerste Grote of St.-Catharijnekerk rond 1200 gebouwd werd. Dat op de oevers van de Maas zich allerlei activiteiten ontplooiden, vaak ijverig gestimuleerd door hogere heren, laat zich gemakkelijk indenken. Handel en visvangst brachten brood op de plank.

Voor een beschrijving van de Visbank en het Kommiezenhuis verwijs ik naar 'Stadshaven'. In het pand waar nu vele pannenkoeken gegeten kunnen worden, was tot in de negentiende eeuw de hoofdwacht van het garnizoen gevestigd. Het behoeft geen aansporing om eens rustig de ogen rond te laten dwalen langs de fraaie gevels of vanaf een der terrassen passanten te bekijken. Zoek de verdwaalde kogel of ontdek het valse raam in een oud, smal geveltje naast de 'Vleeschhouwerij'.


Klik hier voor deel 1 van de reeks

Klik hier voor het vorige deel

Klik hier voor het volgende deel


Tekst: Will Dijkstra
Foto’s: Beeldbank Streekarchief Langstraat Heusden Altena (www.salha.nl)

Zonder schriftelijke toestemming van de auteur is het niet toegestaan om de letterlijke tekst of delen ervan te gebruiken. Dat geldt niet voor niet-commerciële doeleinden. Verspreiding wordt dan van harte aanbevolen om de vesting Heusden meer bekendheid te geven en de kennis en inzicht in de boeiende historie te stimuleren.